اعتراض‌ها به جان‌باختن مسافرهای یک هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین که با اصابت موشک نیروهای سپاه در نزدیکی فرودگاه امام خمینی سقوط کرد، در ایران و بسیاری از شهرهای کشور ادامه دارد.
شهروندان ایرانی در چند شهر کشور طی سه روز گذشته در پی انتشار اطلاعیه ستاد کل نیروهای مسلح در خصوص ساقط شدن هواپیمای اوکراینی و اعتراف مقامات ایران به سرنگون کردن هواپیما به خیابان‌ها آمده و اعتراض خود را به کشته‌شدن مسافرهای این پرواز نشان دادند. نیروهای امنیتی در بیشتر موارد با خشونت به معترضان پاسخ دادند. گزارش‌ها و ویدئوهایی در شبکه‌های اجتماعی در مورد شلیک گاز اشک‌آور و گلوله‌های ساچمه‌ای و پلاستیکی به معترضان منتشر شده‌است و حداقل سه نفر در این اعتراض‌ها بر اثر شلیک مستقیم نیروهای امنیتی به شدت زخمی و ده‌ها تن بازداشت شده و عده‌ای مورد ضرب و جرح قرار گرفته‌اند. همچنین گزارش شده‌است که برخی از خانواده‌های جان‌باختگان از سوی نهادهای امنیتی تهدید شده‌اند که با رسانه‌های برون مرزی مصاحبه نکنند.
اعتراض‌ها در ایران بر اساس فراخوان‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌بود، از روز شنبه ۲۱ دی آغاز شده و در روزهای بعد ادامه یافت. در شبکه‌های مجازی و در فراخوان‌ها از شهروندان خواسته شده‌بود که در میدان‌های آزادی هر شهر با روشن کردن شمع برای جان‌باختگان مراسم سوگواری برگزار کنند.
روز شنبه ۲۱ دی‌ماه اعتراض‌ها در چند شهر برگزار شد و روز یکشنبه ۲۲ دی دامنه اعتراض‌ها به شهرهای بیشتری کشیده‌شد. بر اساس ویدئوهای منتشر شده، شهرهای تهران، اصفهان، کرج، مشهد، شیراز، تبریز، کرمانشاه، گرگان، سنندج، رشت، سمنان، بابل، آمل، دامغان، یزد، زنجان، اراک، کرمان، شاهرود، اهواز و چند شهر دیگر از جمله مناطقی بودند که در آن‌ها اعتراض‌ها شکل گرفت.
نیروهای امنیتی در برخی شهرها مانند اصفهان، شیراز، اراک، سمنان، تهران، شیراز، اهواز، به معترضین یورش برده و با پرتاب گاز اشک‌آور یا شلیک گلوله به اعتراض‌ها پاسخ دادند. گزارش‌هایی که به دست کمپین رسیده نشان می‌دهد به سر و سینه برخی معترضین شلیک شده و فقط در تهران دست‌کم سه نفر به شدت زخمی شده‌اند.
شعارهای داده‌شده در این اجتماعات مسئولان حکومت ایران را نشانه گرفته‌است. شهروندان معترض خواستار استعفای علی خامنه‌ای رهبر حکومت ایران و سایر مقامات مسئول این فاجعه شده‌اند. برخی از شعارهای داده‌شده عبارتند از: «ملت چرا نشستی…منجی خود تو هستی؛ فرمانده کل قوا استعفاء استعفاء؛ بسیجی سپاهی…داعش ما شمایی؛ جمهوری اسلامی نمیخوایم نمیخوایم؛ مرگ بر ستمگر…چه شاه باشه چه رهبر؛ این همه سال جنایت…مرگ بر این ولایت؛ رفرادوم رفراندوم…این است شعار مردم»
روز یکشنبه ۲۲ دی نیز گزارش‌هایی از بازداشت شماری از شهروندان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌است. در شهرهایی مانند سنندج، اراک، آمل، اهواز تهران و اصفهان. با این حال از اسامی افراد بازداشت شده، اطلاع درستی در نیست. از طرف دیگر منابع محلی خبر داده‌اند که دست کم در دو شهر تهران و شیراز با آمبولانس نیروهای امنیتی را به میان معترضان آورده‌اند و همچنین در این دو شهر بازداشت‌شده‌ها را با خودروهای آمبولانس جابه‌جا کرده‌اند و از صف معترضان گذشته‌اند.
در چند دانشگاه نیز اعتراضاتی از سوی دانشجویان دیده‌شد. از جمله در دانشگاه‌های شریف و امیرکبیر تهران، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشگاه نوشیروانی بابل و دانشگاه گرگان و چند دانشگاه دیگر. امروز نیز در دانشگاه‌های صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه امیرکبیر اعتراضات ادامه داشت.
همچنین شورای صنفی دانشجویان ایران روز دوشنبه ۲۳ دی ماه خبر داد که برخی از دانشجویانی که در دو روز گذشته در تحصن و برگزاری مراسم‌ها شرکت داشته‌اند بازداشت شده‌اند. نبی تردست، دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی و صلاح غریبی، دانشجوی دامپزشکی در دانشگاه رازی کرمانشاه عصر یکشنبه ۲۲ دی ماه در جریان تجمع دانشجویان این دانشگاه در سوگ جان‌باختگان هواپیمای اوکراینی بازداشت شده‌اند و همچنان خبری از وضعیت این دو دانشجو در دست نیست.
بنابر این گزارش «محمد اسماعیلی» دانشجوی ارشد عکاسی دانشگاه تهران نیز شب گذشته حوالی میدان آزادی دستگیر و به مکان نامعلومی انتقال داده شده است.
محمد امین حسینی دبیر سابق شورای صنفی دانشگاه نوشیروانی بابل و دانشجوی حقوق دانشگاه گرگان هم بازداشت شده است و هنوز از وضعیت فعلی وی خبری در دست نیست.
روز دوشنبه ۲۳ دی‌ماه نیز موسسه نت بلاکس که محدودیت‌های اینترنتی سراسر جهان را گزارش می‌دهد خبر داده که سرعت اینترنت ثبت شده در دانشگاه شریف تهران افت داشته‌است. دانشگاه شریف منطقه‌ای است که امروز در آن اعتراضاتی برگزار شده‌بود. شماری از جان‌باختگان سقوط هواپیما از دانشجویان یا فارغ‌التحصیلان این دانشگاه بوده‌اند.
Confirmed: Drop in internet connectivity registered at #Sharif University, Tehran from 11:50 UTC where students are protesting for colleagues and alumni killed on flight #PS752; national connectivity remains stable despite sporadic disruptions on third day of #Iran protests? pic.twitter.com/LjaNNd4Ut2
— NetBlocks.org (@netblocks) January 13, 2020
اما موضوع به همین بازداشت‌ها و سرکوب خشونت‌بار معترضان ختم نمی‌شود، منابع کمپین خبر داده‌اند که برخی از خانواده‌های جان‌باختگان از سوی نهادهای امنیتی تهدید شده‌اند که در ارتباط با وضعیت موجود و سقوط هواپیما حق مصاحبه با رسانه‌های خارج از کشور را ندارند. برخی از این افراد می‌گویند که نهادهای امنیتی که نام و شماره آن‌ها مشخص نیست طی تماس‌های تلفنی آن‌ها را تحت فشار گذاشته‌اند که حق گفتگو با “رسانه‌های معاند” را ندارند. در غیر این صورت پیکر جان باخته‌ها به آن‌ها تحویل داده نخواهد شد یا با تاخیر به دست آن‌ها خواهد رسید.
هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷ متعلق به خطوط هواپیمایی اوکراین با ۱۶۷ مسافر و ۹ خدمه، بامداد چهارشنبه ۱۸ دی، ساعاتی پس از حملات موشکی ایران به پایگاه‌های آمریکا در خاک عراق و شش دقیقه پس از بلند شدن از باند فرودگاه «امام خمینی»، در محدوده شاهد شهر با شلیک موشک نیروهای نظامی ایران سقوط کرد و همه سرنشین‌های آن کشته شدند.
از پس از انتشار این خبر در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بارها مقامات ایران نقش خود را در این حادثه کتمان کردند، اما در نهایت با فشار نهادهای حقوق بشری و رسانه‌های جمعی خارج کشور، مقامات ایران به نقش مستقیم خود در سرنگونی این هواپیما اعتراف کردند.
ستاد کل نیروهای مسلح صبح روز شنبه ۲۱ دی‌ماه ۹۸، با انتشار اطلاعیه‌ای در خصوص سقوط هواپیمای اوکراینی اعلام کرد: «هواپیمای اوکراینی به دلیل خطای انسانی مورد اصابت قرار گرفته است.»
همچنین در بخشی از این اطلاعیه گفته شده بود که این هواپیما به دلیل نزدیک شدن به «یک مرکز حساس نظامی» و «بر اثر بروز خطای انسانی» توسط موشک‌های سپاه مورد اصابت قرار گرفته‌است.
در بخش‌هایی از این بیانیه آمده‌بود: «پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از فرودگاه امام خمینی حرکت نموده و در هنگام چرخش، کاملاً در حالت نزدیک شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد که در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیر عمد، هواپیمای مذکور مورد اصابت قرار گرفته که متاسفانه موجب به شهادت رسیدن جمعی از هموطنان عزیز و جان باختن تعدادی از اتباع خارجی می‌گردد.»
همچنین ا‌میرعلی حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸، در یک نشست خبری گفت: «اپراتور هواپیمای مسافربری را موشک کروز تشخیص داد.»
فرمانده هوافضای سپاه در این نشست خبری گفته است: «باتوجه با اطلاعاتی که به اپراتور داده بودند که شرایط جنگی است و موشک کروز شلیک شده، او این هواپیما را کروز تشخیص داده؛ او موظف بوده تماس بگیرد و تاییده بگیرد و خبط اپراتور هم از همین نقطه است. منتها در آن شرایط گویا شبکه ارتباطی او با اختلال مواجه شده بود. او ده ثانیه فرصت داشته که تصمیم بگیرد که بزند و می‌توانسته نزند و در این شرایط این تصمیم بد را می‌گیرد.»
طی روزهای اخیر و پس از ساقط شدن هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷ اوکراین گمانه‌زنی‌های زیادی در خصوص نحوه سقوط این هواپیمای مسافری در شبکه‌های اجتماعی و از طرف برخی مقامات کشورها صورت گرفت که نشان از ساقط شدن هواپیما با اصابت موشک می‌داد. ویدئوهایی نیز در همین خصوص در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که تردید نسبت به این موضوع را کم می‌کرد.
مقام‌های آمریکایی و کانادایی و چند رسانه بین‌المللی نیز گفته بودند علت سقوط هواپیمای اوکراین اصابت موشک بوده‌است. با این حال مقام‌های ایرانی تا امروز فرضیه شلیک به سوی این هواپیما را رد می‌کردند.
در نهایت صبح روز شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸، ستاد کل نیروهای مسلح با انتشار اطلاعیه‌ای در خصوص ساقط شدن هواپیمای اکراینی اعلام کرد: «هواپیمای اوکراینی به دلیل خطای انسانی مورد اصابت قرار گرفته است.» و در بخشی از اطلاعیه‌اش نوشته که این هواپیما به دلیل نزدیک شدن به «یک مرکز حساس نظامی» و «بر اثر بروز خطای انسانی» توسط موشک‌های سپاه مورد اصابت قرار گرفته‌است.
با این حال صبح روز شنبه یکی از کارمندان اداره برج مراقبت فرودگاه مهرآباد تهران در تماسی به کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی خبر داد که هواپیمای مورد اشاره از مسیر خود خارج نشده و مسیر همیشگی خود را طی می‌کرد. این کارمند برج مراقبت به کمپین گفته‌است که مقامات ارشد فرودگاه‌های امام خمینی و مهرآباد از اطلاع‌رسانی در این خصوص منع شده‌اند.
همچنین طی دیروز و امروز بسیاری از هنرمندان و دست‌اندرکاران موسیقی، سینما یا تئاتر از جمله همایون شجریان رخشان بنی اعتماد، مسعود کیمیایی، جعفر پناهی، هدیه تهرانی، اصغر فرهادی، پگاه آهنگرانی، ترانه علیدوستی و… مطالبی در خصوص هواپیمای سقوط کرده منتشر کرده‌اند و پس از آن بسیاری از هنرمندان از شرکت در جشنواره سالیانه فجر انصراف داده‌اند.
گروه‌هایی از شرکت‌کنندگان بخش دیگرگونه‌های اجرایی جشنواره‌ی تئاتر فجر با اعلام همدلی با مردم ایران نسبت به فاجعه سقوط هواپیما طی یادداشتی در اینستاگرام گفته‌اند که در جشنواره بین المللی فجر شرکت نخواهند کرد.
این هنرمندان نوشته‌اند: «معتقدیم در این روزها اجرایی در سرزمین‌مان به وقوع پیوسته که صداقت را نشانه رفته و سوگوارمان کرده است. ما نیز به یاد کشته‌شدگان و برای آن‌که فراموش نکنیم، از صحنه‌ی جشنواره خارج می‌شویم و در این جشن شرکت نمی‌کنیم.»
واکنش‌ها و اعتراضات نسبت به کشته شدن مسافران این پرواز تنها به ایران ختم نشد. در خارج کشور نیز شماری از شهروندان ایرانی و خارجی با خانواده‌های درگذشته‌ها اعلام همدردی کرده و خواستار محاکمه مسببین این فاجعه شده‌اند. همچنین در برخی از شهرهای جهان نیز تجمعاتی شکل گرفت، تا جایی که رسانه‌های خارجی زبان نیز گزارش‌های زیادی در خصوص سقوط هواپیما و اعتراضات سراسری دی‌ماه ۹۸ منتشر کرده‌اند.
گزارش: «داریوش عدیم»
مطلب مرتبط:
یک کارمند برج مراقبت: «هواپیمای اوکراینی از مسیر خود منحرف نشده‌بود»