حسام محتشم، پناهنده‌ای که سال ۲۰۱۴ به اتفاق همسرش وارد ترکیه می‌شود و در سازمان ملل در آنکارا نام خود را ثبت کرده و از آن پس به عنوان پناهجو زندگی خود را آغاز می‌کند.
وی پس از دو سال از ورودش به ترکیه موفق شد، قبولی‌اش را در مصاحبه با سازمان ملل بگیرد، اما مانند بسیاری از پناهندگان ساکن در ترکیه در انتظار کشور سوم و امن است.
حسام می‌گوید: «من نزدیک به چهار سال و نیم پیش به دلیل مشکلات حقوق بشری مجبور به ترک کشور شدم و در سازمان ملل اعلام پناهندگی کردم. چهار سال و نیم است که بلاتکلیفم و بزرگترین مشکل ما پناهندگان همین بلاتکلیفی است. یعنی هیچ چیزی از وضعیت پرونده ما مشخص نیست و نهایتا ما درست نمی‌دانیم وضعیت پرونده ما به چه صورت پیش خواهد رفت و زمانی هم که با کارمندان سازمان ملل تماس می‌گیریم پاسخی قانع کننده به ما نمی‌دهند».
بیشتر پناهندگان و پناهجویانی که در ترکیه بسر می‌برند، معتقدند، از زمانی که کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) بخشی از وظایف خود را به اداره مهاجرت ترکیه سپرده، وضعیت آنها نه تنها بهتر نشده، بلکه برخورد اداره مهاجرت با آنها بدتر شده‌است.
امروز، جمعه ۵ بهمن‌ماه ۹۷، در بخش پناهندگان و مهاجران، در کمپین دفاع از زندانیان سیاسی و مدنی، به شهر دنیزلی ترکیه سفر می‌کنیم و با “حسام محتشم”، همسر و فرزند دو ساله‌اش همراه می‌شویم، تا از گوشه‌ای از مشکلاتی که یک پناهنده در ترکیه با آن دست و پنجه نرم می‌کند، با خبر شویم.
طولانی شدن پروسه رسیدگی به پرونده‌های پناهندگان ترکیه و بلاتکلیفی، از بزرگترین معضلات یک فرد پناهجو در ترکیه است و همین موضوعات هم، از اساسی‌ترین مشغولیات فکری آقای محتشم است.
حسام محتشم، دارای دکترای مرمت آثار تاریخی، یک فرزند پسر دارد که دو سال پیش در ترکیه متولد شد و برای پسرش آرزوهای بزرگی در سردارد، اما “این روزهایی که می‌گذرند، ولی تمام نمی‌شوند،” باعث بروز نگرانی‌های روحی، فشار روانی و استرس برای هر پناهنده‌ای از جمله خانواده آقای محتشم شده‌است.
حسام محتشم، از مشکلات دوران پناهجویی و پناهندگی‌اش این‌طور می‌گوید:
در دوران پناهندگی جدای از بلاتکلیفی از مشکلاتش اگر بخواهم بگویم، این است که همین نداشتن حقوق اولیه شهروندی، نداشتن کوچک‌ترین حق به عنوان پناهنده. در واقع یک پناهنده باید ظرف شش ماه تعیین تکلیف شود، اما خود من الان چهارسال و نیم است که تکلیفم مشخص نیست. از دیگر مشکلات نداشتن اجازه کار است که با توجه به قوانین موجود تقریبا غیرممکن است اجازه کار بگیری و خیلی از کارفرماها به دلایلی برای پناهندگان اجازه کار نمی‌گیرند و از طرفی اگر شما را در حین کار دستگیر کنند، با احتمال اخراج از کشور روبه‌رو می‌شوی، احتمالی که خیلی زیاد است یا دست‌کم دچار مشکلات زیادی می‌شوی.
اگر هم در ترکیه یک کارفرمای ترک از نیروی ایرانی استفاده کند (آنهم برای کار سیاه) به این دلیل است که این نیروی کار ارزان است و از طرفی او را بیمه نمی‌کند و هر زمان هم بخواهد او را اخراج کرده یا حق و حقوق او را با علم به اینکه او نمی‌تواند به جایی شکایت کند، پرداخت نمی‌کند.
(این گزارش را پیش‌تر هم شمار زیادی از پناهنده‌گان در ترکیه طی گفتگوهای گوناگون به کمپین داده‌اند.)
در ترکیه پناهندگان زیادی هستند که تخصص‌های بالایی دارند، خود من به عنوان یک مرمت‌گر آثار تاریخی، در طول این سال‌ها به کارهایی گمارده شدم که اصلا به تخصص من ربطی نداشت. من دوستانی دارم که پزشک، مهندس، یا موزیسین هستند یا در کارهای کامپیوتری ماهر هستند و از توانایی‌های آنها استفاده نشده و به ناچار و برای گذران زندگی به کارهای سیاه روی می‌آورند، در صورتی که اگر از تخصص آنها استفاده شود، خیلی مفیدتر واقع می‌شوند و تمام این مسائل باعث می‌شود که به استرس‌های ما اضافه شود. نداشتن اطمینان به دریافت دستمزد، نداشتن محیط کار مناسب و … بخش کوچکی از مسائل پناهنده‌ها در ترکیه است.
افرادی را می‌شناسم که شاید هیچ شخصی در ترکیه به حد آنها تخصص نداشته‌باشند، اما به کارهایی مثل کار در رستوران، کارخانه‌های پارچه‌بافی یا تولید حوله و کارگری روی آورده‌اند.
ما روزی که به سازمان ملل پناه آوردیم، فکر می‌کردیم که ظرف یکی دو سال می‌توانیم از زندگی راحتتری نسبت به کشوری در آن احساس خطر می‌کردیم، برخوردار شویم، اما این همه سال از ورود ما گذشته و من نه تنها امنیت روحی، فکری و روانی نداشتم، بلکه امنیت جانی هم ندارم. خیلی از عزیزان هستند که شبیه من هستند. ما حداقل‌های یک زندگی نرمال را نداریم. شخصی با یک دنیا توانایی و تخصص آمده اینجا و به کار رستوران و کار سیاه و سخت پناه برده و این ظلم بزرگی در حق ما پناهندگان است.
- ساعات کاری در ترکیه
در خصوص ساعت کاری در ترکیه می‌گویند هشت ساعت کاری، اما گاه تا ۱۰ یا ۱۲ یا حتی ۱۴ ساعت تو را وادار می‌کنند که کار کنی و آخر ماه هم گاهی دیده شده که نه تنها اضافه کار را نداده‌اند بلکه حق خودش یا همان حقوق عادی را هم نداده‌اند و این موضوع الان به حدی عادی شده‌است که کسی به آن‌توجه نمی‌کند و مطمئنم خیلی کسان هستند که این‌ها را تجربه کرده‌اند.
قبلا زمانی که با سازمان ملل به هر دلیلی تماس می‌گرفتی به ما می‌گفتند این فرم‌ها را پرکنید. اما از زمانی که اداره پناهندگان به اداره مهاجرت و پلیس ترکیه سپرده شده عملا دیگر هیچ کاری برای ما صورت نمی‌دهند.
- در مورد اداره آسام زیر مجموعه و از شعب سازمان ملل:
اداره آسام که زیر مجموعه و شعبه‌ای از سازمان ملل در شهر ما است، به محض ورود وقتی برای مشاوره یا طرح مشکلت نزد آنها می‌روی، اولین صحبتی که به شما می‌کنند این است: هیچ کاری از دست ما بر نمی‌آید.
خوب اگر کاری نمی‌توانند، بکنند، پس آن‌جا مشغول چه کاری هستند!؟ چرا وقتی من در یک مورد ضروری بعد از یک ماه که نوبتم شد همین صحبت شد و به من گفتند ما برای شما کاری نمی‌توانیم بکنیم و حتی اصلا پرونده من را مطالعه نکرده‌بودند. خوب این اداره (آسام) با این همه هزینه چه وظیفه‌ای دارد؟
- توضیحی در خصوص پلیس شهر دنیزلی:
در خصوص پلیس شهرو اداره مهاجرت نمی‌توانم زیاد صحبت کنم چون شخصا مشکلی جدی تا کنون با آنها نداشته‌ام، اما برای تمدید اوراق هویت و کارت شناسایی خودمان در ترکیه که آن‌را کیملیک می‌نامند باید مدت‌ها در صف بایستی، گاهی باید یک ماه تا یک ماه‌و‌نیم هر شب در صف بروی و یا شب تا صبح منتظر شوی و اگر نوبت به تو رسید، بتوانی کارت خود را تمدید کنی (لازم به توضیح است که اعتبار تاریخ‌های کارت‌های شناسایی پناهندگان اعتبار شش ماهه دارد و هر شش ماه باید تمدید شود) موضوعی هم که هست این است که تازه بعد از همه این‌ها برای باید هر هفته و هر ماه بروی و حاضری خود را بزنی، امضا کنی و اثر انگشت بزنی!
- از دیگر مشکلات پناهندگان:
ما به عنوان پناهنده اجازه فعالیت جمعی نداریم، حق خروج از شهر نداریم و حتی اگر بخواهیم از شهر به هر دلیلی خارج شویم، باید مدت‌ها منتظر بمانیم تا مجوز صادر شود و در نهایت هم در بیشتر مواقع این اجازه داده‌نمی‌شود. از طرفی می‌گویند بروید زندگی‌تان را بکنید! خوب چطور زندگی کنیم.
در آخر اگر بخواهم به بزرگترین مشکلات دوران پناهندگی اشاره کنم این است:
نداشتن تکلیف مناسب؛ بلاتکلیفی، من در این ۴ سال گذشته هر بار یک حرف شنیده‌ام و هر بار متناقض و تکلیف آدم را مشخص نمی‌کنند، بدترین اتفاق برای هر نفر در این دوران همین بلاتکلیفی است.
ما اجازه زندگی کردن نداریم، اجازه کار نداریم، اجازه خروج از شهر نداریم، همه این شرایط بد روحی به علاوه دوری از وطن و خانواده، شرایط بداقتصادی و جواب ندادن سازمان ملل و بدتر از همه همان بلاتکلیفی روی هم رفته باعث شده وضعیت‌مان بدتر و بدتر شود.
در نهایت ما به این نتیجه رسیدیم که کمپینی راه اندازی کنیم با عنوان “بی‌پناه”، چون ما پناهنده نیستیم، ما بی‌پناهیم که شماری از پناهندگان در آن شرکت کرده و از مسائل و مصائب خود گفته‌اند.
ساازمان ملل فقط به ما می‌گویند بروید زندگی کنید، اما شرایطی که داریم درست شبیه زندان است با این تفاوت که در زندان دیگر نگران خرج و جای خواب نیستیم.
باز هم تاکید می‌کنم پناهنده‌ها در ترکیه دیگر پناهی ندارند و ما امیدواریم که توسط همان کمپین “بی‌پناه” با کمک سایر ارگان‌های حقوق بشری و جوامع بین‌الملل صدای پناهنده‌ها شنیده شود.
لازم به توضیح، است در بخش اخبار پناهجویان در این قسمت می‌توانید، از وضعیت پناهجویانی که در ترکیه، صربستان یا نقاط دیگر دنیا به سر می‌برند، با خبر شوید.
به مناسبت روز جهانی پناهندگان-۲۰ ژوئن-پناهنده کیست
گفتنی است؛ سازمان ملل متحد در امور پناهندگان UNHCR بزرگترین و رسمی‌ترین ارگان بین‌المللی در امور ساماندهی و حمایت از پناهجویان و پناهندگان جهان است و فعالیت گسترده‌ای در این خصوص دارد و به مسائل مربوط به پناهندگان رسیدگی می کند.
ترکیه به عنوان یکی از کشورهای پناهنده پذیر دارای کمیساریای عالی پناهندگان و شعبه سازمان ملل در ترکیه یکی از فعال‌ترین مراکز این سازمان در خاورمیانه است.
پیش‌تر پناهجویان پس از ثبت درخواست خود در دفتر سازمان ملل «آسام» مورد مصاحبه‌ای کوتاه قرار می‌گرفتند و بعد از گذشت حدودا دو سال “گاهی بیشتر”، مصاحبه بعدی (مصاحبه اصلی) با آنها صورت می گرفت و در صورت قبولی و داشتن شرایط لازم، در این مرحله پرونده آنها به بخش کشوری یا اسکان برای کشور سوم (کشور امن) فرستاده‌می‌شود که از ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۸ (۱۹ /شهریور) روند ثبت‌نام پناهجویان به اداره مهاجرت ترکیه سپرده شده‌است که فرد پناهجو به محض ورود به ترکیه در یکی از شهرهای ترکیه در پلیس مهاجرت نام خود را ثبت کرده و سپس مراحل بعدی مانند دادن وقت مصاحبه و … را طی می‌کند.
فعالان حقوق پناهندگان در ترکیه نگران هستند که دولت ترکیه با صلاحیتی که به دست آورده، روند اخراج پناهندگان را سرعت ببخشد و رسیدگی جدی به پرونده‌های مهاجران صورت نگیرد.
این سازمان در ترکیه اعلام کرده که پس از این، اداره مهاجرت ترکیه مسئولیت بررسی پرونده های حمایت بین‌المللی را نیز برعهده خواهد داشت.
هر چند کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل گفته “به فعالیت‌های حمایتی خود از جمله ارائه خدمات مشاوره به پناهندگان ادامه خواهد داد” با این حال این اقدام سازمان ملل، نگرانی‌هایی را برای پناهندگان در ترکیه به وجود آورده است.
بیشتر پناهندگان و پناهجویانی که در ترکیه بسر می‌برند، معتقدند، از زمانی که کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) بخشی از وظایف خود را به اداره مهاجرت ترکیه سپرده، وضعیت آنها نه تنها بهتر نشده، بلکه روند اخراج پناهنده‌گان تسهیل یافته و برخورد اداره مهاجرت با آنها بدتر شده‌است.
پناهجویان در ترکیه با معضلات بسیاری مواجه هستند. از جملە مشکلات پناهجویان بلاتکلیفی و آیندە نامشخص است، تا جایی که حتی کسانی با پذیرفته شدن کیس پناهندگی از کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد یا پلیس مهاجرت با بلاتکلیفی طولانی روبرو هستند و سال‌هاست در شرایط سختی زندگی می‌کنند.
به گفته برخی از پناهندگان در سال‌های اخیر، مشکلات اقتصادی و گرانی بی‌سابقه پس از کودتای نافرجام در ترکیه، گذران زندگی را سخت‌تر از گذشته کرده است و از سوی دیگر طولانی شدن پروسه پرونده پناهندگان، بخصوص بعداز قبولی و عدم انتقال این نوع پرونده ها به قسمت کشوری و انتقال به کشور امن و آینده نامعلوم، باعث اختلال در زندگی بسیار از پناهندگان شده است.
برخی کارشناسان و فعالان حقوق بشر در امور پناهندگان معتقدند که جنگ‌هایی که در سال‌های اخیر در خاورمیانه رخ‌داده است و افزایش جمعیت پناهندگان مرتبط با آن، یکی از علل عدم انتقال سریع پرونده‌ها به کشور سوم است و از سوی دیگر برخی از کشورها پناهنده پذیر مانند امریکا، کانادا و استرالیا با تغییر سیاست های خود در عدم پذیرش پناهنده این راه را دشوارتر از پیش برای پناهندگان کرده‌اند.
گفتگو: «داریوش عدیم»
مطالب مرتبط:
- پناهندگان ترکیه؛ “کمک کنید صدای ما شنیده شود”
- پناهندگان ترکیه؛ “در ایران مورد آزار قرار می‌گرفتم، اینجا هم امنیت ندارم”
- یک پناهجوی ایرانی در کمپ آداشوفسی صربستان “بر اثر سرما” جان داد/ ویدئو
- پناهندگان ترکیه؛ “حقوق ما رعایت نمی‌شود، ولی با اتحاد نتیجه می‌گیریم”
- بحران پناهندگان در ترکیه؛ “مشاور سازمان ملل به من گفت که شما فقط یک پرونده‌اید”
- وضعیت وخیم چند تن از پناهجویان در صربستان؛ بازداشت و ضرب و جرح/ ویدئو