عیسی بازیار: اعدام‌بازی یک بازی نیست، پایانی است بر دیدن و تجربه مرگ در ذهن کودکان. پدیده اجتماعی بسیار ناشایست اعدام که موجب ترویج خشونت است، بازیی را به نام “اعدام‌بازی” در بین کودکان پدید آورده است که پایانی سیاه بر شکوفه عمر کودکان است و این تنها مشکلی است که نمود پیدا می‌کند و هزاران مشکل ناپیدا را در پی خواهد داشت. کودکی که صحنه اعدام را تماشا کرده خشونت در وجودش نهادینه شده و بعدها جامعه، بهای این بازی خطرناک را خواهد پرداخت. این نوشتار نگاهی دارد به روند روبه‌رشد اجرای احکام اعدام در ملاءعام در ایران و تاثیرات ناگزیر و خطرناک آن بر کودکانی که به بهانه “اعدام‌بازی” جانشان را از دست می‌دهند.
تماشای اعدام، در حاشیه و متن زندگی ایرانیان
روند روبه‌رشد اعدام‌ها در هفته‌های اخیر در زندان‌های ایران و همچنین در شهرها و در ملاءعام، تاثیر مخربی بر همه افراد جامعه خواهد داشت. تماشای اعدام جزو لاینفک زندگی ایرانیان شده است و هرازچندگاهی حاکمیت برای گرفتن زهرچشم از مردم و برای خاموش نمودن اعتراضات مردمی در برابر ناعدالتی‌های موجود در جامعه و فقر روزافزون ناشی از سیاست‌های غلط اقتصادی، اقدام به برگزاری اعدام‌های دسته‌جمعی در ملاءعام می‌نماید. در تازه‌ترین مورد از این اعدام‌ها اعدام سه تن در روز چهارشنبه ششم خردادماه ۱۳۹۴، در مشهد بود که در جریان آن یکی از محکومان (۳۸ ساله) به همراه دو نفر دیگر (۲۷ ساله)، در ملاءعام به دار آویخته شدند.
«غلامعلی صادقی» دادستان مشهد، جرم این سه نفر را “مشارکت در سرقت‌های مسلحانه متعدد”، “مشارکت در آدم‌ربایی” و “نگهداری سلاح و مهمات” عنوان کرده است.
اعدام و بازدارندگی عمومی از انجام جرم
آیا اجرای موارد متعدد اعدام، موجب بازدارندگی افراد از انجام بزه‌های انتسابی خواهد شد؟ ورود سالانه ۵۰۰ هزار نفر به زندان‌ها براساس گفتگوی «علی‌اصغر جهانگیری» رییس سازمان زندان‌ها در گفتگو با ایرنا، نشان از عدم تاثیرگذاری احکام اعدام چه در ملاءعام و چه در زندان بر افراد جامعه دارد و کاهش تعداد جرایم، تنها با ایجاد یک بستر مناسب فرهنگی و لزوم بازنگری در احکام قضایی و تصحیح زیرساخت‌های جامعه مدنی امکان‌پذیر است و این کار (اعدام در ملاءعام) نه تنها نتیجه‌ای مثبت نخواهد داشت؛ بلکه تاثیر مخربی بر گروه‌های شهروندی جامعه به خصوص کودکان و نوجوانان خواهد داشت. از بین رفتن فرهنگ گذشت و آشتی، یکی از تاثیرات زیان‌بار تماشای اعدام برای کودکانی است که در آینده وارد جامعه مدنی خواهند شد.
اعدام در ملاءعام از منظر قوانین فقهی و حقوقی در جمهوری اسلامی
قوانین کیفری در جمهوری اسلامی بر مبنای قوانین جزایی اسلام است و در سوره نور آیه ۲، به طور مشخص در رابطه با مجازات در ملاءعام و عبرت سایرین از طرف “خدا” تاکید شده است و همین امر دست‌مایه بسیاری از صدور و اجرای احکام در ملاءعام است و استناد مستقیم قضات بر مبنای این آیه است که در آن تنها بر مجازات زنا و حد زدن در ملاءعام اشاره دارد. فقهای اسلامی، اعم از امامیه و اهل سنت، در خصوص وجوب و یا استحباب حضور عده‌ای به هنگام اجرای حد، اختلاف نظر دارند. لازم به ذکر است که این اختلاف اقوال، تنها در مورد اجرای حد زنا وجود داشته و در مورد سایر مجازات‌ها، اعم از قصاص و سایر حدود و تعزیرات مطرح نشده است.
برخی از فقها، “حضور عده‌ای از مومنین را به هنگام اجرای حد زنا، در فرض درخواست حاکم شرع از آنان برای حضور، واجب” دانسته‌اند و برخی دیگر به “استحباب آن” قایل شده‌اند.
حال آیا تنها بر تکیه بر یک عمل مستحب که واجب هم نیست، نباید از تاثیرات مخرب اعدام در ملاءعام بر روحیه آحاد جامعه جلوگیری کرد؟
اعدام از منظر قوانین بین‌المللی و اعلامیه حقوق بشر
بنا بر گزارش «سازمان عفو بین‌الملل» ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی در اجرای حکم اعدام پیشتاز بود. براساس این گزارش بیش‌ترین حکم اعدام در جهان در این سال در ایران اجرا شده است و در ۶ماهه نخست سال ۲۰۱۵ نیز روند اعدام در ایران رشد فزاینده‌ای را داشته است .
«دروری دایک» مسوول «بخش خاورمیانه سازمان عفو بین‌الملل» می‌گوید، “تعداد اعدام‌ها در ملاءعام در دوره روحانی هم کاهش نیافته است.” وی تاکید می‌کند “روحانی به وعد‌ه‌های خود مربوط به حقوق شهروندی عمل کند.”
«سازمان عفو بین‌الملل» و «سازمان همبستگی جهانی علیه مجازات اعدام» در سال ۲۰۰۲ روز دهم اکتبر (۱۸ مهرماه) را روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام اعلام کردند. کارشناسان حقوق بشر سازمان ملل معتقدند، “اعدام به کاهش جرایم کمکی نکرده است.”
بیش‌ترین شمار اعدام در چین، ایران، کره شمالی، عربستان سعودی، پاکستان و آمریکا صورت می‌گیرد. تحقیقات سازمان‌های حقوق بشری، چون «عفو بین‌الملل»، نشان می‌دهد که بیش‌تر کسانی که به مجازات اعدام محکوم شده‌اند، از خانواده‌های فقیر بوده‌اند یا به اقلیت‌های قومی و مذهبی تعلق داشته‌اند.
به دار آویختن محکومان در ملاءعام در ایران، به گفته‌ی «دروری دایک» مسوول «بخش خاورمیانه سازمان عفو بین‌الملل»، “در دو سال آخر ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، چهار برابر افزایش پیدا کرده بود.” «دایک» می‌‌افزاید “اجرای احکام اعدام در ملاءعام پس از روی کار آمدن حسن روحانی نیز ادامه داشته است.”
تاثیر اجرای حکم اعدام در ملاءعام بر کودکان
“اعدام‌بازی” و “گرفتن جان کودکان” از تاثیرات اعدام بر روی کودکان است و در تازه‌ترین مورد از این نوع بازی مرگبار که باعث مرگ نوجوان ساوه‌ای شد، حلق‌آویز شدن دختر ۱۳ ساله در یکی از محله‌های شهرستان ساوه در حالی در فضاهای مجازی دست به دست منتشر شده است که هنوز هیچ‌یک از مسوولان استان مرکزی و مقامات انتظامی این استان جزییات خبر را اعلام نکرده‌اند. گفته می‌شود این دختر که در “خیابان ولی‌عصر ساوه” خود را حلق‌آویز کرده، قصد داشته است فضای یک اعدام را به تصویر بکشد. «حسن بیگی» معاون سیاسی امنیتی این استان درباره این خبر، فرماندار ساوه را صاحب نظر دانسته و به “فرهیختگان” گفته: “بهاروند مسوول پاسخ‌گویی این موضوع است و ما در جریان این اتفاق نیستیم.” در همین حال «معمارنیا» معاون سیاسی امنیتی فرماندار ساوه نیز گفته: “این خبر را تکذیب نمی‌کنیم و منتظر رسیدن خبر کامل هستیم تا اطلاع‌رسانی کنیم.”
و این تنها مورد از اینگونه مرگ‌ها نیست؛ در ۱۱ شهریورماه ۱۳۹۲ نیز «مهران یوسفی» کودک ۸ ساله جوانرودی در پی بازسازی صحنه اعدام «رئوف مصطفایی» که چند روز قبل‌تر در ملاءعام در شهرستان جوانرود اعدام شده بود، جان خود را از دست داد.