فعالان محیط زیست، که ۴ و ۵ بهمن ماه ۱۳۹۶ بازداشت شده اند، تا زمان تشکیل دادگاه، اجازه ملاقات با وکیل را ندارند و به وکلا مجوز لازم برای ورود به پرونده شان داده نمی شود.
لیلی هوشمند افشار، مادر سام رجبی، فعال محیط زیست و عضو سابق موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» که به اتفاق تعدادی دیگر از فعالان محیط زیست ایران از ۴ بهمن ماه ۱۳۹۶ در بازداشت به سر می برد، گفت “در پاسخ به پیگیری‌هایش گفته‌اند تا زمان تشکیل دادگاه، وکیل، اجازه ورود به پرونده و دیدار با او را نخواهد داشت.”
لیلی هوشمند افشار، مادر سام رجبی، کارشناس و فعال محیط زیست، پیش‌تر در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۷، در گفت و شنودی با رادیو فرهنگ، گفته بود “ما هنوز نمی دانیم که اتهام سام چیست به این دلیل که نقل قول ها مختلف است، ساعت ۴ صبح سام را تحت الحفظ بازداشت کردند و ۱۰ شب آوردند و تمام خانه را به هم ریختند و تمام اوراق شخصی و خصوصی را توقیف کردند”
مادر سام رجبی در بخشی از این گفت و شنود گفته بود: «واقعیت اینست که من حتا از لفظ اتهامى که می‌خواهند بهشان وارد کنند اکراه دارم که به زبان بیارم و زبان قاصره از ظلمى که در حق اینها شده»
مادر سام رجبی که از زمان بازداشت فرزندش تا پیش از این تنها یک ملاقات ۱۵ دقیقه ای در اول فروردین ۱۳۹۷ با فرزندش داشته است راجع به دومین دیدار با سام رجبی فعال محیط زیست به کمپین حقوق بشر در ایران، گفت “روز دوشنبه، ۱۷ اردیبهشت ماه با او در زندان اوین در حضور ماموران و در شرایطی ملاقات کرده که اجازه صحبت درباره وکیل و نوع اتهام را نداشته است.”
دوشنبه، ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷، خانواده های سام رجبی، نیلوفر بیانی و علیرضا فرهادزاده در زندان اوین با آنها ملاقات کردند. ملاقات‌های ۱۰ تا ۱۵ دقیقه‌ای و در حضور ماموران امنیتی که به گفته یک منبع آگاه، وضعیت روحی نیلوفر بیانی، کارشناس حیات وحش، خوب نبوده و به شدت متاثر و عصبی بوده است.
میرحسام خالقی، برادر امیرحسین خالقی، دوشنبه، ۱۷ اردیبهشت، در توییتر شخصی اش نوشته است “برادر او به صورت اتفاقی دیده شده و حالش خوب است.” همچنین، خانواده‌های دیگر فعالان محیط زیست زندانی، امیرحسین خالقی را به صورت اتفاقی در راهروی دادسرای اوین دیده‌اند، اما به خانواده او اجازه ملاقات داده نشده است.
طاهر قدیریان، دانشمند جوان «انسان و کره مسکون» یونسکو هم تنها یکبار، دهم اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ با مادرش ملاقات داشته است. ملاقاتی یک دقیقه‌ای که به گفته یک منبع آگاه ناتمام مانده است. این منبع آگاه گفته است: «فقط به مادر طاهر اجازه ملاقات دادند و گفته بودند که فقط می‌توانید با هم دست بدهید و روبوسی هم حق ندارید بکنید. تا دست داده اند طاهر خم شده دست مادرش را ببوسد که همان لحظه او را برده اند بیرون و اجازه نداده اند ملاقات کنند.»
میرحسام خالقی، برادر امیرحسین خالقی در توییتر شخصی اش نوشته است: «حال ظاهریش خوب نبوده.یک دقیقه ملاقات حضوری بعد از سه ماه خودش شکنجه روحی دوطرفه است.»
از مرتضی آریا‌نژاد فعال حوزه حفاظت از طبیعت، عبدالرضا کوهپایه کوهنورد و عکاس طبیعت، حسن راغ، عارف زارع و عارف زارع همیاران محیط دیست در منطقه بندر لنگه و بستک در رابطه با حفاظت از قوچ و میش لارستان هیچ خبری در دست نیست. آنها به اتفاق علیرضا فرهادزاده عکاس و مستندساز و فعال حوزه مدرسه طبیعت در هفتم اسفند ماه ۱۳۹۶ در بندرعباس و میناب بازداشت شده‌اند.
لیلی هوشمندافشار، مادر سام رجبی، اما دوشنبه، ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۷، با فرزندش ملاقات کرده است و در مصاحبه با کمپین حقوق بشر در ایران، وضعیت روحی فرزندش را بهتر از ملاقات اول توصیف کرد و گفت: «حالش که معلوم است توقع زیادی نمی شود داشت. روی هم رفته با احترام با من رفتار کردند، تذکر دادند “راجع به نوع اتهام سوال نکنم، درباره وکیل حرفی نزنم” و گفته بودند “به زبان خارجی صحبت نکنید.” به من حتی گفته بودند که نباید با پسرم روبوسی کنم. مثل ملاقات اول در اول فروردین ماه باز هم ماموران حضور داشتند و مدت خیلی کوتاهی حدود ده تا ۱۵ دقیقه ملاقات کردیم.»
مادر سام رجبی، لیلا هوشمند افشار درباره ملاقات کوتاه خود با پسرش گفت: «سام تمام مدت دستش در دست من بود و فکر می کنم روی هم رفته، یک کمی وضعیت روحی‌اش بهتر بود. فقط به من می‌گفت که دلم برای تو خیلی تنگ شده و نگران حال تو هستم. کوشش من هم این بود که به او کمی آرامش بدهم. گفتم کاملا حالم خوب است و در آسایش هستم. پرسید داروهایت را داری؟ گفتم به اندازه ۶ ماه دارو گرفتم. پرسید دکتر رفته‌ای؟ گفتم رفته ام. برای من اینها نشانه‌های بهتری بود نسبت به اولین ملاقات برای اینکه در اولین ملاقات چنین سوال هایی نکرده بود. از روزانه من پرسید که غذا چی می‌خوری و حال خواهرانش را پرسید و از کسانی که می شد صحبتشان را کرد سوال کرد. روی هم رفته وضعیتش از روز اول فروردین بهتر بود ولی ریش و موهایش بلند و به هم ریخته بود. نمی‌دانم این ملاقات غیرمنتظره بوده یا چی که به این شکل او را آورده بودند چون روز اول فروردین اصلاح کرده و مرتب بود.»
سام رجبی فرزند دکتر پرویز رجبی ایران‌شناس، تاریخ‌پژوه، نویسنده و مترجم برجسته ایرانی است که جمعه ۲۱ بهمن ماه سال ۱۳۸۹ در سن ۷۲ سالگی بر اثر عوارض ناشی از سرطان در منزلش در تهران درگذشت. او چندین کتاب درباره تاریخ ایران و ایران شناسی تالیف و ترجمه کرده است. هزاره‌های گمشده، سده‌های گمشده، تاریخ خط میخی تاریخ باستان و جشن‌های ایرانی از جمله آثار او هستند. کتایون رجبی خواهر سام رجبی گفته بود “حتی بعد از بازداشت برادرم به منزل ما آمدند و منزل ما را تفتیش کردند و وسایل پدرم را (که شش سال پیش فوت کردند) توقیف کردند و کتاب ها و دست نوشته هایش را بردند.”
به گفته مادر سام رجبی، او در سلولی به اتفاق دو زندانی دیگر زندانی است. لیلا هوشمندافشار گفت: «از ۲۷ اسفند ۱۳۹۶ ظاهرا آنطور که سام به من گفت از انفرادی خارج شده است و گفت که در سلول دیگری هستم که دو نفر آدم های خوب با من هم سلول هستند. نمی‌دانیم چه کسانی هستند ولی اینطور که شنیده‌ام آنها هم اتهام سیاسی دارند. البته همچنان در بند ۲ الف سپاه هستند.»
لیلا هوشمندافشار، از پیگیری‌هایش درباره پرونده سام رجبی به کمپین گفت: «سوال کردم که چرا به وکیل اجازه نمی دهید با سام ملاقات کند و چرا وکالت نامه را نمی دهید سام امضا کند. گفتند که وقتی دادگاه تشکیل شود اجازه می‌دهیم. گفتم دادگاه کی تشکیل می‌شود گفتند تحقیقات هنوز تمام نشده. وکیل سام تا به حال دو بار تمبر باطل کرده ولی وکالت‌نامه را هم نداده‌اند که سام امضا کند. به من گفتند وکیل وقتی میتواند اجازه پیدا کند که دادگاه تشکیل شود. بازجو بود یا هرکسی دیگر که این را به من گفت نمی‌دانم. مقامشان را که ابراز نمی‌کنند.»
کتایون رجبی، خواهر سام رجبی گفته بود: «مادر ما بسیار بیمار هستند و او باید به تنهایی در مسیر برای ملاقات و پیگیری وضعیت پرونده فرزندش در رفت و آمد باشد و این مسئله جدای از مسائل مالی هم برایش خیلی سخت است. دست همه ما بسته است.»
محمود بهزادی، وکیل سام رجبی نیز، به کمپین گفته بود “او و دیگر وکلای پرونده فعالان محیط زیست از ۱۵ بهمن ماه ۱۳۹۶ وکالت نامه‌ها را ارائه داده‌اند اما بازداشت شده‌ها حتی از اینکه وکیل دارند اطلاعی ندارند”. او گفته بود: «وکالت نامه‌ها را هم داده ایم بند ۲ الف سپاه که آنجا زندانی هستند و یک وکالت نامه دیگر هم از طریق دادیار فرستاده‌ام اما تاکنون پاسخی نگرفته‌ام. از لحاظ قانونی خودشان هم می‌دانند تخلف است. دادیار می‌داند تخلف است. بازپرس می‌داند تخلف است اما همچنان این روند ادامه دارد. در حالیکه می‌دانند هیچ کدام از تحقیقات بدون حضور وکیل، ارزش قانونی ندارد.»
براساس اصل ۳۵ قانون اساسی ایران «در همه دادگاهها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند باید برای آنها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد.»
براساس ماده ۱۹۰ قانون آیین دادرسی کیفری «متهم میتواند در مرحله تحقیقات مقدماتی، یک نفر وکیل دادگستری همراه خود داشته باشد. این حق باید پیش از شروع تحقیق توسط بازپرس به متهم ابلاغ و تفهیم شود. چنانچه متهم احضار شود این حق در برگه احضاریه قید و به او ابلاغ می‌شود. وکیل متهم میتواند با کسب اطلاع از اتهام و دلایل آن، مطالبی را که برای کشف حقیقت و دفاع از متهم یا اجرای قانون لازم بداند، اظهار کند. اظهارات وکیل در صورت مجلس نوشته می‌شود.»
تبصره یک این ماده می‌گوید «سلب حق همراه داشتن وکیل یا عدم تفهیم این حق به متهم موجب بی‌اعتباری تحقیقات می‌شود.»
در حال حاضر ۱۳ فعال محیط زیست در بازداشت به سر می‌برند. خبر بازداشت فعالان محیط زیست که به دلیل فشارهای امنیتی بر خانوادههایشان مسکوت مانده بود با جان باختن کاووس سیدامامی در زندان اوین، اسامی بازداشت شدگان به رسانه‌ها راه یافت. هومن جوکار مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، طاهر قدیریان دانشمند جوان «انسان و کره مسکون» یونسکو، سام رجبی کارشناس محیط زیست، امیرحسین خالقی و نیلوفر بیانی، کارشناسان حیات وحش، سپیده کاشانی همسر هومن جوکار و سرپرست فعالیت‌ها و مشاور سابق برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد و مراد طاهباز از همکاران موسسه پارسیان هستند.
گفتنی است، حساسیت‌ها، بعد از انتشار خبر جان باختن کاووس سیدامامی در زندان اوین، خانواده‌های فعالان محیط زیست بازداشت شده، بالا گرفت تا جایی که، همزمان، دادستان تهران، اتهامات سنگینی چون جاسوسی برای سازمان سیا، موساد و جمع‌آوری اطلاعات طبقه‌بندی شده در رسانه‌ها را متوجه این فعالان کرد.
یکی از اعضای خانواده بازداشت شدگان گفته بود: «هیچ کس به خانواده‌ها این اطلاع را نداده که اتهام بچه‌ها به طور مشخص چیست. به طور کلی ما هم در رسانه‌ها می‌خوانیم و بیش از این اطلاعی نداریم. خانواده‌ها کاملا مطمئن هستند که این بچه‌ها هیچ کاری نکرده‌اند و جرمی مرتکب نشده‌اند. این اتهامات اساس علمی هم حتی ندارد. حتی مطرح کردن چنین اتهاماتی کار درستی نبوده‌است.»
کاووس سید امامی، استاد جامعه‌شناسی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق و مدیر عامل موسسه «حیات وحش میراث پارسیان»، ۴ بهمن ۱۳۹۶ بازداشت شد و ۱۹ بهمن‌ماه خانواده اش، از مرگ او با عنوان «خودکشی» مطلع شده‌اند. با این حال مشخص نیست که کاووس سیدامامی تحت چه شرایطی مورد بازجویی قرار گرفت و تحت چه شرایط فیزیکی و روانی در زندان اوین نگهداری می‌شد و چگونه برای فردی که از صحت کامل جسمی و روانی برخوردار بود، چنین اتفاقی افتاده است. مساله‌ای که نگرانی‌ها درباره وضعیت سایر بازداشت شده‌ها را افزایش داده‌است.
کاووس سیدامامی، سام رجبی، هومن جوکار، نیلوفر بیانی، مراد طاهباز، طاهر قدیریان، امیرحسین خالقی و سپیده کاشانی، کارکنان و مدیران سابق و فعلی موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» هستند که که چهارم و پنجم بهمن ماه ۱۳۹۶ بازداشت شدند. خبر بازداشت آنها به دلیل فشارهای امنیتی بر خانواده های شان مسکوت ماند اما با جان باختن کاووس سیدامامی در زندان اوین، اسامی بازداشت شدگان به رسانه ها راه یافت. هومن جوکار مدیر پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، طاهر قدیریان دانشمند جوان «انسان و کره مسکون» یونسکو، سام رجبی کارشناس محیط زیست، امیرحسین خالقی و نیلوفر بیانی، کارشناسان حیات وحش، سپیده کاشانی همسر هومن جوکار و سرپرست فعالیت‌ها و مشاور سابق برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد و مراد طاهباز از همکاران موسسه پارسیان هستند.
کاووس سید امامی، استاد جامعه‌شناسی، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق و مدیر عامل موسسه «حیات وحش میراث پارسیان» است که طبق نوشته فرزندش، در تاریخ چهارم بهمن ماه بازداشت شده و در تاریخ ۱۹ بهمن ماه خانواده مطلع از مرگ او با عنوان «خودکشی» شده‌اند. با این حال مشخص نیست که کاووس سیدامامی تحت چه شرایطی مورد بازجویی قرار گرفته و تحت چه شرایط فیزیکی و روانی در زندان اوین نگهداری شده و چگونه برای فردی که از صحت کامل جسمی و روانی برخوردار بوده است چنین اتفاقی افتاده است. مساله‌ای که نگرانی‌ها درباره وضعیت سایر بازداشت شده‌ها را دامن زده است.
دفتر میراث حیات‌وحش پارسیان نیز پس از بازداشت کاووس سیدامامی و همکارانش در تاریخ چهارم بهمن ماه پلمب شد. بعد از انتشار خبر فوت کاووس سیدامامی در زندان اوین، دادستان تهران اتهامات سنگینی را متوجه او و بقیه بازداشت‌شدگان کرد. اگر چه تا کنون قوه قضاییه از ارائه اسناد و مدارکی که چنین ادعاهایی را ثابت کند، خودداری کرده است.